Aklıma Takılan Şeyler – hbz blog HBZ Grafik – Blog
Benzer Yazılar
Yiğitlik, mertlik ve cesurluğu ön planda tutmak için ortaya çıkmış bir halk oyunudur, Zeybek, halkı koruyan ve kollayan cesur bir adamı temsil etmektedir. Zeybek kelimesinin kökeni sağbek kelimesine dayanmaktadır. Sağbek ise koruyucu anlamına gelir. Ege kıyılarında yaşamış olan Zeybeklerin köklerinin ise Orta Asya’ya dayanmaktadır. Osmanlı Dönemi’nde devletin sosyal düzenindeki denge bozulmaya başlayınca, toplum içindeki adaletsizlik artmış ve çete tipi yaşam biçimini benimseyenler devlete karşı gelmeye başlamıştır. Bu grupların kültürel geçmişinde iki farklı tür mevcuttur. Birincisi hırsızlık yapan, yol kesen ve bu şekilde geçimini sağlayanlar diğerleri ise toplumun içindeki adaletsizliğe baş kaldırarak kendileri bir adalet sistemi oluşturanların bulunduğu gruptur. Zeybekler ilk olarak Osmanlı kolluk güçlerine karşı savaşmış ve ardından Milli Mücadele ile birlikte işgal güçlerine karşı savaşıp vatanın kurtulmasında çok etkili olmuşlardır. Verdikleri destekle toplum tarafından kabul görmüşler hatta halk tarafından kahraman bile ilan edilmişlerdir.
Zeybekler, başlarda sadece erkeklerin oynadığı bir oyun olarak bilinmekteydi. Ancak günümüzde artık bayanlarda oynamaya başlamıştır. Beden Eğitimi Öğretmeni, Selim Sırrı Tarcan 1910’lu yıllında zeybekle ilgili yaptığı çalışmalarla birlikte, Zeybek oyunu yeniden düzenlemiştir ve kadın ile erkeğin birlikte oynadığı Zeybek için “Sarı Zeybek” adlı türkünün ritim ve müziğini seçmiştir. Tekrardan yorumladığı Zeybek oyununu okullarda öğretmiş ve 1925 yılında ise İzmir’de ilk kez Mustafa Kemal Atatürk ün huzurunda bir kız öğrencisiyle birlikte Zeybek oyununu oynamıştır.
Zeybek Oyunu Nasıl Oynanır?
Zeybekliğin geleneksel yapısında bulunan, çete düzeni günümüzde ise oynanmakta olan, Zeybek oyununda da aynı şekilde bulunur. Zeybeklik efeliğin bir alt makamıdır. Bu fark oyun esnasında bu ayrım kıyafetlerden ve oyun figürlerinden anlaşılmaktadır. Bir tek kişi tarafından veya birkaç oyuncunun çember oluşturması ile oynanır. Zeybek düzgün adımlarla oyun alanına girildikten sonra bütün zeybekler birbirleriyle selamlaşır. Biraz açık duran sağ ayak sol ayağa sertçe vurulur ve az yana açılarak yere basılır. Zeybek oyununun sonunda önce sol kol indirilir sağ kol ise havada bırakılır. Vücut öne eğilmeden bakışlar sertçe karşıya yöneltilir. Zeybek oyununu oynayan kişi kollarını omuz hizasına kaldırır ve ellerini başıyla aynı hizada olacak şekilde iki yana açar. Yere doğru eğilerek ise dizin yere dokundurulması bu dansın en temel figüri olarak kabul edilmektedir. Sağ ayak ileri atılırken yukarı kaldırılır. Bu şekilde ağır ağır oynayan zeybeklere İzmir, Aydın, Manisa, Denizli ve Uşakta rastlanmıştır. Kütahya, Bursa, Afyonkarahisar, Balıkesir ve Eskişehir’de ise kaşıkla oynanan Zeybek türü karşımıza çıkmıştır. Zeybek halk dansları genel olarak Batı Anadolu’ya dağılmıştır. Zeybek oyunu tek kişi, iki kişi ya da grup olarak oynanmakta olan bir oyundur.
Zeybek Çeşitleri
1. Teke Zeybeği: Teke zeybek oyunu, Ege Bölgesi’nden başlayıp sonra tüm Akdeniz Bölgesi’ne yayılmış bir halk oyunu türüdür ve Anadolu köylüsünün nitelikleri ile özelliklerini taşımaktadır. Teke Zeybeği’n de belli başlı figürler, çiftli yürüme, tekli yürüme, dönme, çökme ve sonrasında dönerek çökmeden oluşmaktadır. Teke Zeybeği ise 9/8’lik ölçüyle çalınan en hızlı zeybek türüdür ve Sarı Zeybek, Şu Dirmilin Çalgısı, Haymanalı, Kozağaç Zeybeği gibi çok farklı ezgileri de vardır. Zeybekler işlenmiş şalvarlar, kuşak, üstte de cepken, başa börk giyip yada fes üzerine çevre sararlar. Silahlık, tozluk, yemeni veya çizme giyerler. Zeybek oyunu, meydanlarda davul, zurna (şimdilerde gırnata-klarnet) ile kapalı yerlerde ise cura, bağlama, divan sazı ile dümbelek eşliğinde oynanmaktadır.
2. Ağır Zeybek oyunları: Zeybek oyununun en karakteristik oyunlarından kabul edilmektedir ve ağır tempoda oynanır, cesaret ve sağlamlığı ifade eden oyunlardır. Ege zeybekleri yörenin hareketliliği ve çevikliğini anlatan bir şekilde oynanır. Alyazma, Kaz Ahmet Zeybeği bunların en tanınmışlarıdır.
3. Kıvrak Zeybekler: Daha hareketli bir zeybek türüdür. Bölgeye has bir karakteri vardır. Parmak şıklatma, diz vurma ve topuk vurma ise en belirgin özelliklerdir. Bir çeviklik ve ataklık vardır. Serenler Zeybeği, Bucak Serenleri bu tür oyunlardandır.
4. Kırık Zeybekler: Kıvrak zeybeklere benzer bir türdendir. Oyun içinde eğilip bükülme ve diz kırma figürlerinden dolayı bu ismi almıştır. Tefenni ve Denizli de oynanan bir türdür. Karaağaç zeybeği, Sarı Zeybek, Kırık Tavas zeybeği de bu türden zeybeklerdir.
5. Kesinti Zeybek oyunu: Hüzün veren, acıklı havaların sonuna eklenen genel olarak kırık ve kıvrak zeybek türüdür. Gurbet havalarının arkasından oynanması ile bu özelliği alırlar.
6. Kadın Zeybekleri: Kadın oyunlarında saz bulunmadığı hallerde leğen de çalınmaktadır. Tefçi kadınlar aynı zamanda türkücü ve oyuncu kadınlardır. Kadın Zeybeklerin oyunlarına da ufak oyun, ince oyun, zenne oyunu ve kırık oyun da denilmektedir. Kadın oyunları düz oynanan oyunlardır. Zeybek oyunu daha ziyade kırılma, sallanma ile omuz hareketleriyle, kırık zeybek türü olan ve hızlı oynanan oyunlardır. “İğnem Düştü Yerlere” en belirgin oynanan örneklerindendir.
7. Serenler Zeybeği ise kıvrak ve özel figürlerle oynanır ve bu oyunda yere çift diz vuruş özelliği başka bir yörenin zeybeğinde görülmez. Eğer söz söyleniyorsa oynananlar gezelemektedirler. Söz bitince oyun kısmı başlar. Serenler zeybeği teke zeybeğinden biraz daha yavaş oynanmakta ve hem zor hem de değişik figürleri vardır. 9/8’lik ölçüyle oynanan bir kesinti zeybeğidir. Bazı yörelerde davul zurna ile çalınır. Esasında, Serenler Zeybeğinde özel tezene vuruşu, başparmak boğması ile çift dizili figürlerle, zeybeklerin en değişik türüdür. Mustafa Kemal Atatürk’ün 6 Mart 1930 tarihinde Antalya ziyaretinde, yapılan gösteride, oyunun güzelliği ile duygularını dile getirip “Bu o kadar güzel bir oyun ki, aynısını Ankara’nın Kostağında da görmek mümkündür” demiştir Serenlerden başkaca, Çiftlik Zeybeği oyunu, Avşar Zeybeği ile Kazım Zeybeği gibi kıvrak türleri de mevcuttur. Avşar Zeybeği ve Kazım Zeybeği türünde olan zeybek oyunlarına, Kesinti Zeybeği de denilmektedir. Kesinti, hüzünlü havaların sonuna yapılan eklerdir.
8.ci Alyazma Zeybeği: Alyazma Zeybeği, 9/4’lük ölçü ile oynanmaktadır. Serenler zeybeğinden daha ağırdır. Kesinti zeybeğidir ve söz söylenirken müzik ritmine uygun şekilde gezeleme yapılmakta ve söz bitince de oyuna girilmekte.
9. Avşar Zeybeği: 9/4’lük ölçü ile oynanır. Yörede çok sevilen ağır zeybeklerdendir. Alanya Zeybek Oyunları : Alanya ilçesi, zeybek ve kaşık oyunları yöresi içinde yer alan bir ilçedir. Şehir içinde zeybek, kırsal kesimde ise daha çok kaşık oyunlarına ilgi vardır. Zeybek burada bir kişi tarafından oynanır. 9 vuruşlu, aksak ölçülüdür. Alanya ilçesinde zeybek oyunları, genel olarak aksak ve ağır aksak şekilde oynanmaktadır. Bunlar , Ey gaziler (Alanya Gelin Alma Havası), Hasbahçe Zeybeği, Oba Zeybeği, Osman Zeybeği ve Hacı bekri Zeybekleridir. Çalımlı vücut hareketleri ile özellikle yere diz vuruş tekniği bu zeybeğin köklü figürleridir. Bu oyunlarda kullanılan çalgılar kemane, klarnet, saz, cümbüş, tef, davul ve son olarak darbukadır. Alanya, Gazipaşa gibi yerler, çevresindeki komşu yerleşimlerden etkilenmiştir.
