Aklıma Takılan Şeyler – hbz blog HBZ Grafik – Blog
Benzer Yazılar
BOĞAZLAR REJİMİNE İLİŞKİN OLARAK, MONTREUX’DE 20 TEMMUZ 1936’DA
İMZALANAN SÖZLEŞME
Ticaret Gemileri
Savaş Gemileri
Uçaklar
Genel Hükümler
Son Hükümler
MAJESTE BULGARLAR KRALI:
Doktor Nicolas P.NİCOLAEV,
Tamyetkili Ortaelçi, Dışişleri ve Mezhepler Bakanlığı Genel Sekreteri;
B. Pierre NEİCOV,
Tamyetkili Ortaelçi, Dışişleri ve Mezhepler Bakanlığı
Siyasal İşler Müdürü
FRANSA CUMHURİYETİ BAİKANI:
B. PAUL-BONCOUR,
Senatör, Milletler Cemiyeti’nde Fransa’nın Sürekli Temsilcisi,
eski Başbakan, eski Dışişleri Bakanı, Legion d’honneur nişanının
Chevalier rütbesi, Savaş Haçı nişanı;
B. HENRİ PONSOT,
Fransa Cumhuriyeti’nin Ankara’da Olağanüstü ve
Tamyetkili Büyükelçisi, Legion d’honneur nişanının
Grand Officier rütbesi.
MAJESTE BÜYÜK-BRİTANYA, İRLANDA VE DENİZLER ÖTESİ BRİTANYA ÜLKELERİ
KRALI, HİNDİSTAN İMPARATORU:
BÜYÜK-BRİTANYA, KUZEY İRLANDA VE
BRİTANYA İMPARATORLUĞUNUN BİREYSEL OLARAK MİLLETLER CEMİYETİ’NE
ÜYE OLMAYAN BÜTÜN PARÇALARI İÇİN:
Çok Sayın Lord STANLEY,
P.C., M.C., M.P., Amirallik Dairesinde Parlamento Üyesi Müsteşar;
AVUSTRALYA COMMONVVEALTH’İ İÇİN:
Çok Sayın Stanley Melbroune BRUCE,
C.H., M.C., Avustralya Commenwealth’inin Londra’da Yüksek Komiseri.
MAJESTE ELENLER KRALI:
B.Nicolas POLİTİS,
Yunanistan’ın Paris’de Olağanüstü Temsilcisi ve
Tamyetkili Ortaelçisi, eski Dışişleri Bakanı;
B. Raoul BİBİCA-ROSETTİ,
Yunanistan’ın Milletler Cemiyeti’nde Sürekli Temsilcisi.
MAJESTE JAPONYA İMPARATORU:
B. Naotake İATO,
Judammi, Doğan-Güneş nişanının Büyük-Kordon rütbesi,
Paris’de Olağanüstü Temsilci ve Tamyetkili Büyükelçi:
B. Massa-aki HOTTA,
Jushii, Doğan-Güneş nişanının İkinci Sınıf rütbesi,
Bern’de Olağanüstü Temsilci ve Tamyetkili Ortaelçi.
MAJESTE ROMANYA KRALI:
B. Nicolas TİTULESCO, Dışişleri Bakanı;
B. Constantin CONTZESCO, Tamyetkili Ortaelçi,
Tuna ve Avrupa Uluslararası Komisyonlarında Romanya Temsilcisi;
B. Vespasien PELLA, La Hayc’de Olağanüstü Temsilci ve
Tamyetkili Ortaelçi.
TÜRKİYE CUMHURİYETİ BAİKANI:
Dr.Tevfik Rüştü ARAS, Dışişleri Bakanı, İzmir Milletvekili;
B. Suad DAVAZ, Türkiye Cumhuriyeti’nin Paris’de Olağanüstü ve
Tamyetkili Büyükelçisi;
B. Numan MENEMENCİOĞLU, Türkiye Büyükelçisi,
Dışişleri Bakanlığı Genel Sekreteri;
B. Asım GÜNDÜZ, Korgeneral, Genelkurmay İkinci Başkanı;
B. Necmeddin SADAK,
Türkiye’nin Milletler Cemiyeti’nde Sürekli Temsilcisi,
Sivas Milletvekili, Dışişleri Komisyonu Raportörü.
SOVYET SOSYALÎST CUMHURİYETLERİ BİRLİĞİ
MERKEZ YÜRÜTME KOMİTESİ:
B. Maxime LİTVİNOFF, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği
Merkez Yürütme Komitesi Üyesi, Dışişleri Halk Komiseri.
MAJESTE YUGOSLAVYA KRALI:
B. İvan SOVBBOTİTCH,
Yugoslavya’nın Milletler Cemiyeti’nde Sürekli Temsilcisi
BU TEMSİLCİLER, yetki belgelerini gösterdikten ve bu belgeler usulüne uygun
ve geçerli kabul edildikten sonra, aşağıdaki hükümler üzerinde anlaşmaya
varmışlardır:
Birinci Madde
Bağıtlı Yüksek Taraflar, Boğazlar’da denizden geçiş ve gidiş-geliş (ulaşım)
özgürlüğü ilkesini kabul ederler ve doğrularlar.
Bu özgürlüğün kullanılışı bundan böyle işbu Sözleşme hükümleriyle
düzenlenmiştir.
KESİM I. – TİCARET GEMİLERİ
Madde 2
Barış zamanında, ticaret gemileri, gündüz ve gece, bayrak ve yük ne olursa
olsun, aşağıdaki 3. madde hükümleri saklı kalmak üzere, hiçbir işlem (formalite)
olmaksızın, Boğazlardan geçiş ve gidiş-geliş (ulaşım) tam özgürlüğünden
yararlanacaklardır. Bu gemiler, Boğazlar’ın bir limanına uğramaksızın transit
geçerlerken, Türk makamlarınca, alınması işbu Sözleşmesinin I sayılı Ek’inde
öngörülen vergilerden ve harçlardan başka, bu gemilerden hiçbir vergi ya da
harç alınmayacaktır.
Bu vergilerin ya da harçların alınmasını kolaylaştırmak üzere, Boğazlar’dan
geçecek ticaret gemileri, 3. maddede belirtilen istasyonun görevlilerine adlarını,
uyrukluklarını, tonajlarını, gidecekleri yeri ve nereden geldiklerini
bildireceklerdir.
Kılavuzluk ve yedekçilik (römorkörcülük) isteğe bağlı kalmaktadır.
Madde 3
Ege Denizi’nden ya da Karadeniz’den Boğazlar’a giren her gemi, uluslararası
sağlık kuralları çerçevesinde Türk yasalarıyla konulmuş olan sağlık denetimi
için, Boğazlar’ın girişine yakın bir sağlık istasyonunda duracaktır. Bu denetim,
bir temiz sağlık belgesi (patentesi) ya da işbu maddenin 2. fıkrasındaki
hükümlerin kapsamına girmediklerini doğrulayan bir sağlık bildirisi gösteren
gemiler için, gündüz ve gece, olabilen en büyük hızla yapılacak ve bu gemiler
Boğazlar’dan geçişleri sırasında başka hiçbir duruş zorunda
bırakılmayacaklardır.
İçinde veba, kolera, sarı humma, lekeli humma (typhus exanlhematique) ya da
çiçek hastalığı olayları bulunan ya da yedi günden az bir süre önce bu
hastalıklar bulunmuş olan gemilerle, bulaşık bir limandan beş kez yirmi-dört
saatten az bir süreden beri ayrılmış olan gemiler, Türk makamlarının
gösterebilecekleri sağlık koruma görevlilerini gemiye almak üzere, sağlık
istasyonunda duracaklardır. Bu yüzden, hiçbir vergi ya da harç alınmayacaktır;
sağlık koruma görevlileri Boğazlar’ın çıkışında bir sağlık istasyonunda gemiden
indirileceklerdir.
Madde 4
Savaş zamanında, Türkiye savaşan değilse, ticaret gemileri, bayrak ve yük ne
olursa olsun, 2. ve 3. maddelerde öngörülen koşullar içinde Boğazlar’dan geçiş
ve gidiş-geliş (ulaşım) özgürlüğünden yararlanacaklardır.
Kılavuzluk ve yedekçilik (römorkörcülük) isteğe bağlı kalmaktadır.
Madde 5
Savaş zamanında, Türkiye savaşmışa, Türkiye ile savaşta olan bir ülkeye bağlı
olmayan ticaret gemileri, düşmana hiçbir biçimde yardım etmemek koşuluyla,
Boğazlar’da geçiş ve gidiş-geliş (ulaşım) özgürlüğünden yararlanacaklardır.
Bu gemiler Boğazlar’a gündüz girecekler ve geçiş, her seferinde, Türk
makamlarınca gösterilecek yoldan yapılacaktır.
Madde 6
Türkiye’nin kendisini pek yakın bir savaş tehlikesi tehdidi karşısında sayması
durumunda, 2. madde hükümlerinin uygulanması yine de sürdürülecektir;
ancak, gemilerin Boğazlar’a gündüz girmeleri ve geçişin, her seferinde, Türk
makamlarınca gösterilen yoldan yapılması gerekecektir.
Kılavuzluk, bu durumda, zorunlu kılınabilecek, ancak ücrete bağlı olmayacaktır.
Madde 7
“Ticaret gemileri” terimi, işbu Sözleşmenin II. Kesiminin kapsamına girmeyen
bütün gemilere uygulanır.
KESİM II. – SAVAŞ GEMİLERİ
Madde 8
İşbu Sözleşme bakımından, savaş gemilerine ve bu gemilerin nitelikleriyle
tonajlarının hesabı için uygulanacak tanımlama, işbu Sözleşmenin II sayılı
Ek’inde yer alan tanımlamadır.
Madde 9
Deniz kuvvetlerinin, sıvı olsun ya da olmasın, yakıt taşımak için özellikle
yapılmış olan yardımcı gemileri, 13. maddede belirtilen ön-bildirim koşuluna
bağlı tutulmayacaklar ve, Boğazlar’ı tek başlarına geçmek koşuluyla, 14. ve 18.,
maddeler gereğince sınırlamaya bağlı tonajlar hesabına katılmayacaklardır.
Bununla birlikte, bu gemilerin, öteki geçiş koşullan bakımından, savaş
gemileriyle bir tutulmaları süregidecektir.
Bir önceki fıkrada belirtilen yardımcı gemiler, öngörülen kuraldışılıktan, ancak
silâhları: yüzer hedeflere karşı en çok 105 milimetre çapında iki toptan, hava
hedeflerine karşı en çok 75 milimetre çapında iki silâhtan çok değilse
yararlanabileceklerdir.
Madde 10
Barış zamanında, hafif su üstü gemileri, küçük savaş gemileri ve yardımcı
gemiler, ister Karadeniz’e kıyıdaş olan ister olmayan Devletlere bağlı
bulunsunlar, bayrakları ne olursa olsun, Boğazlar’a gündüz ve aşağıdaki 13. ve
sonraki maddelerde öngörülen koşullar içinde girerlerse, hiçbir vergi ya da harç
ödemeksizin, Boğazlar’dan geçiş özgürlüğünden yararlanacaklardır.
Yukarıdaki fıkrada belirtilen sınıflara giren gemiler dışında kalan savaş
gemilerinin ancak 11. ve 12. maddelerde öngörülen özel koşullar içinde geçiş
haklan olacaktır.
Madde 11
Karadeniz’e kıyıdaş Devletler, 14. maddenin 1. fıkrasında öngörülen tonajdan
yüksek bir tonajda bulunan hattıharp gemilerinin3 Boğazlardan geçirebilirler; şu
koşulla ki, bu gemiler Boğazlar’ı ancak tek başlarına ve en çok iki torpido4
eşliğinde geçerler.
- Fransızca metinde ”bâtimeats de ligne”, İngilizce metinde “Capital Ships”.
1936 Türkçe çevirisinde “hatlıharp gemileri”. (Çevirenler) - Fransızca metinde “torpilleurs”, İngilizce metinde “destroyer”, 1936 Türkçe
çevirisinde “torpido“. (Çevirenler)
Madde 12
Karadeniz’e kıyıdaş Devletler, bu deniz dışında yaptırdıkları ya da satın aldıkları
denizaltılarını, tezgâha koyuştan ya da satın alıştan Türkiye’ye vaktinde haber
verilmişse, deniz üslerine katılmak üzere Boğazlar’dan geçirme hakkına sahip
olacaklardır.
Sözü edilen Devletlerin denizaltıları, bu konuda Türkiye’ye ayrıntılı bilgiler
vaktinde verilmek koşuluyla, bu deniz dışındaki tezgâhlarda onarılmak üzere de
Boğazlar’dan geçebileceklerdir.
Gerek birinci gerek ikinci durumda, denizaltıların gündüz ve su üstünden
gitmeleri ve Boğazlar’dan tek başlarına geçmeleri gerekecektir.
Madde 13
Savaş gemilerinin Boğazlar’dan geçmesi için, Türk Hükümetine diplomasi
yoluyla bir ön-bildirimde bulunulması gerekecektir. Bu ön-bildirimin olağan
süresi sekiz gün olacaktır; ancak, Karadeniz kıyıdaşı olmayan Devletler için bu
sürenin onbeş güne çıkartılması istenmeğe değer sayılmaktadır. Bu önbildirimde gemilerin gidecekleri yer, adı, tipi, sayısı ile gidiş için ve, gerekirse,
dönüş için geçiş tarihleri belirtilecektir. Her tarih değişikliğinin üç günlük bir önbildirim konusu olması gerekecektir.
Gidiş için geçişte Boğazlar’a girişin, ilk ön-bildirimde belirtilen tarihten
başlayarak beş günlük bir süre içinde yapılması gerekecektir. Bu sürenin
bitiminden sonra, ilk ön-bildirim için olan aynı koşullar içinde yeni bir ön-
bildirimde bulunulması gerekecektir.
Geçiş sırasında, deniz kuvvetinin komutanı, durmak zorunda olmaksızın,
Çanakkale Boğazı’nın ve Karadeniz Boğazı’nın girişindeki bir işaret istasyonuna,
komutası altında bulunan kuvvetin lam kuruluşunu bildirecektir.
Madde 14
İşbu Sözleşmenin III. maddesinde ve III sayılı Ek’inde öngörülen koşullar
dışında,
Boğazlar’da transit geçişte bulunabilecek bütün yabancı deniz kuvvetlerinin en
yüksek (tavan) toplam tonajı 15.000 tonu aşmayacaktır.
Bununla birlikte, bir önceki fıkrada belirtilen kuvvetler dokuz gemiden çok gemi
iç ermeyeceklerdir.
Karadeniz’e kıyıdaş olan ya da olmayan Devletlerin, 17. madde hükümleri
uyarınca Boğazlar’daki bir limanı ziyaret eden gemileri bu tonaja
katılmayacaktır.
Geçiş sırasında bir avaryaya uğramış olan savaş gemileri de bu tonaja
katılmayacaktır; bu gemiler, onarım sırasında, Türkiye’ce yayımlanan özel
güvenlik hükümlerine bağlı tutulacaklardır.
Madde 15
Boğazlar’da transit olarak bulunan savaş gemileri taşımakla olabilecekleri
uçakları5
, hiçbir durumda, kullanamayacaklardır. - Fransızca metinde “aeronefs”, ingilizce metinde “aircr.ıfts”, 1936 Türkçe
çevirisinde “hava sefineleri”. (Çevirenler)
Madde 16
Boğazlarda transit olarak bulunan savaş gemileri, avarya6 ya da geminin teknik
yönetimine bağlı olmayan bir aksaklık7 durumları dışında, geçişleri için gerekli
süreden daha uzun süre Boğazlar’da kalamayacaklardır. - Fransızca metinde “avarie”, ingilizce metinde “damage”, 1936 Türkçe
çevirisinde “hasar”. (Çevirenler) - Fransızca metinde “ferlime de mer”, ingilizce metinde “peril of the sea” 1936
Türkçe çevirisinde “denin arızası”. (Çevirenler)
Madde 17
Yukarıdaki maddelerin hükümleri, herhangi bir tonajda ya da kuruluşta olan bir
deniz kuvvetinin, Türk Hükümetinin çağrısı üzerine, Boğazlar’daki bir limana
sınırlı bir süre için bir nezaket ziyaretinde bulunmasına hiçbir biçimde engel
olamayacaktır. Bu kuvvet, 10., 14. ve 18. maddeler hükümleri uyarınca,
Boğazlardan transit olarak geçmek için istenilen koşullar içinde bulunmuyorsa,
Boğazlar’dan giriş için izlediği yoldan ayrılacaktır.
Madde 18 - Karadeniz kıyıdaşı olmayan Devletlerin barış zamanında bu denizde
bulundurabilecekleri toplam tonaj aşağıdaki gibi sınırlandırılmıştır:
a) Aşağıda b) paragrafında öngörülen durum dışında, sözü geçen
Devletlerin toplam tonajı 30.000 tonu aşmayacaktır;
b) Herhangi bir anda, Karadeniz’in en güçlü donanmasının
(filosunun) tonajı işbu Sözleşmenin imzalanması tarihinde bu
denizele en güçlü olan donanmanın (filonun) tonajını en az 10.000
ton aşarsa, a) paragrafında belirtilmiş olan 30.000 tonluk toplam
tonaj aynı ölçüde ve en çok 45.000 tona varıncaya değin
arttırılacaktır. Bu amaçla, kıyıdaş her Devlet, işbu Sözleşmenin IV
sayılı Ek’i uyarınca, Türk Hükümetine, her yılın 1 Ocak ve 1
Temmuz tarihlerinde, Karadeniz’deki donanmasının (filosunun)
toplam tonajını bildirecektir; Türk Hükümeti de, bu bilgiyi, öteki
Bağıtlı Yüksek Taraflara ve Milletler Cemiyeti Genel Sekreterine
ulaştıracaktır.
c) Karadeniz’e kıyıdaş olmayan Devletlerden herhangi birinin bu
denizde bulundurabileceği tonaj, yukarıdaki a) ve b)
paragraflarında öngörülen toplam tonajın üçte ikisiyle
sınırlandırılmış olacaktır.
d) Bununla birlikte, Karadeniz kıyıdaşı olmayan bir ya da birkaç
Devlet, bu denize, insancıl bir amaçla deniz kuvvetleri göndermek
isterlerse, toplamı hiçbir varsayımda 8.000 tonu aşmaması
gerekecek olan bu kuvvetler, işbu Sözleşmenin 13.maddesinde
öngörülen ön-bildirime gerek duyulmaksızın, aşağıdaki koşullar
içinde Türk Hükümetinden alacakları izin üzerine, Karadeniz’e
girebileceklerdir: Yukarıdaki a) ve b) paragraflarında öngörülen
toplam tonaj dolmamışsa ve gönderilmesi istenilen kuvvetlerle bu
toplam tonaj atılmayacaksa, Türk Hükümeti, kendisine yapılmış
olan istemi aldıktan sonra en kısa süre içinde bu izni verecektir;
sözü geçen toplam tonaj daha önce kullanılmış bulunuyorsa ya da
gönderilmesi istenilen kuvvetlerle bu toplam tonaj açılacaksa, Türk
Hükümeti, bu izin isteminden, Karadeniz kıyıdaşı Devletleri hemen
haberli kılacak ve bu Devletler, haberli kılındıklarından yirmi-dört
saat sonra bir karşı görüş öne sürmezlerse, ilgili Devletlere
istemlerine ilişkin olarak verdiği kararı en geç kırksekiz saat içinde
bildirecektir.
[Karadeniz’e] kıyıdaş olmayan Devletler deniz kuvvetlerinin,
Karadeniz’e bundan sonraki her girişi ancak yukarıdaki a) ve b)
paragraflarında öngörülen kullanılabilir toplam tonajın sınırları
içinde yapılacaktır. - Karadeniz’de bulunmalarının amacı ne olursa olsun, kıyıdaş olmayan
Devletlerin savaş gemileri bu denizde yirmi-bir günden çok kalamayacaklardır.
Madde 19
Savaş zamanında, Türkiye savaşan değilse, savaş gemileri 10. maddeden 18.
maddeye kadar olan maddelerde belirtilen koşullarla aynı koşullar içinde,
Boğazlar’da tam bir geçiş ve gidiş-geliş (ulaşım) özgürlüğünden
yararlanacaklardır.
Bununla birlikte, savaşan herhangi bir Devletin savaş gemilerinin Boğazlar’dan
geçmesi yasak olacaktır; şu kadar ki, işbu Sözleşmenin 25. maddesinin
uygulama alanına giren durumlarla, saldırıya uğramış bir Devlete, Milletler
Cemiyeti Misakı çerçevesi içinde yapılmış, bu Misak’ın 18. maddesi hükümleri
uyarınca kütüğe yazılmış (tescil edilmiş) ve yayımlanmış, Türkiye’yi bağlayan
bir karşılıklı yardım andlaşması gereğince yapılan yardım durumları bunun
dışında kalmaktadır.
Yukarıdaki fıkrada öngörülen kuraldışı durumlarda, 10. maddeden 18. maddeye
kadar olan maddelerde belirtilen kısıtlamalar uygulanamayacaktır.
Yukarıdaki 2. fıkrada konulmuş geçiş yasağına karşın, Karadeniz’e kıyıdaş olan
ya da olmayan savaşan Devletlere ait olup da bağlama limanlarından ayrılmış
bulunan savaş gemileri, bu limanlara dönebilirler.
Savaşan Devletlerin savaş gemilerinin Boğazlar’da herhangi bir elkoymaya8
girişmeleri, denetleme (ziyaret) hakkı9 uygulamaları ve başka herhangi bir
düşmanca eylemde bulunmaları yasaktır. - Fransızca ve İngilizce metinlerde “caplure”, 1936 Türkçe çevirisinde “zapt ve
müsadere”. (Çevirenler) - Fransızca metinde “droit de visite”, İngilizce metinde “right of visit and
search”, 1936 Türkçe çevirisinde “muayene hakkı”. (Çevirenler)
Madde 20
Savaş zamanında, Türkiye savaşan ise, 10. maddeden 18. maddeye kadar olan
maddelerin hükümleri uygulanamayacaktır; savaş gemilerinin geçişi konusunda
Türk Hükümeti tümüyle dilediği gibi davranabilecektir.
Madde 21
Türkiye kendisini pek yakın bir savaş tehlikesi tehdidi karşısında sayarsa,
Türkiye’nin, işbu Sözleşmenin 20. maddesi hükümlerini uygulamağa hakkı
olacaktır.
Yukarıdaki fıkranın Türkiye’ye tanıdığı yetkinin Türkiye’ce kullanılmasından
önce Boğazlar’dan geçmiş olan, böylece bağlama limanlarından ayrılmış bulunan
savaş gemileri, bu limanlara dönebileceklerdir. Bununla birlikle, şu da
kararlaştırılmıştır ki, Türkiye, davranışıyla işbu maddenin uygulanmasına yol
açmış olabilecek Devletin gemilerini bu haktan yararlandırmayabilecektir.
Türk Hükümeti, yukarıdaki birinci fıkranın kendisine verdiği yetkiyi kullanırsa,
Bağıtlı Yüksek Taraflara ve Milletler Cemiyeti Genel Sekreterine bu konuyla ilgili
bir bildiri gönderecektir.
Milletler Cemiyeti Konseyi, üçte iki çoğunlukla, Türkiye’nin böylece almış olduğu
önlemlerin haklı olmadığına karar verirse, ve işbu Sözleşmenin imzacıları Bağıtlı
Yüksek Tarafların çoğunluğu da aynı görüşle olursa, Türk Hükümeti, söz konusu
önlemlerle, işbu Sözleşmenin 6. maddesi uyarınca alınmış olabilecek önlemleri
kaldırmayı yükümlenir.
Madde 22
İçinde veba, kolera, sarı humma, lekeli humma (typhus exauthmatique) ya da
çiçek hastalığı olayları bulunan, yada yedi günden az bir süre önce bu
hastalıklar bulunmuş olan savaş gemileriyle, bulaşık bir limandan beş kez yirmi
dört saatten az bir süreden beri ayrılmış olan savaş gemileri, Boğazlar’ı
karantina altında geçecekler ve Boğazlar’ın bulaştırılmasına hiçbir olanak
bırakmamak için gerekli korunma önlemlerini gemideki araçlarla uygulamak
zorunda olacaklardır.
KESİM III – UÇAKLAR10 - Fransızca metinde “Aéronefs”, İngilizce metinde “Aircrafts”, 1930 Türkçe
çevirisinde “Hava sefineleri”. (Çevirenler)
Madde 23
Sivil uçakların Akdeniz ile Karadeniz arasında geçişini sağlamak amacıyla, Türk
Hükümeti, Boğazların yasak bölgeleri dışında, bu geçişe ayrılmış hava. yollarım
gösterecektir; sivil uçaklar, Türk Hükümetine, ara sıra (tarifesiz) yapılan uçuşlar
için üç gün öncesinden bir ön-bildirim ile, düzenli (tarifeli) servis uçuşları için
geçiş tarihlerini belirten genel bir ön-bildirimde bulunarak, bu yolları
kullanabileceklerdir.
Öte yandan, Boğazların yeniden askerleştirilmiş olmasına bakılmaksızın, Türk
Hükümeti, yine de Türkiye’de yürürlükte olan hava ulaşımı yönetim kuralları
uyarınca, Avrupa ile Asya arasında Türk ülkesi üzerinden uçmalarına izin
verilmiş olan sivil uçaklara, tam bir güvenlik içinde geçmeleri için gerekli
kolaylıkları sağlayacaktır. Bir uçuş izninin verilmiş olduğu durumlarda, Boğazlar
bölgesinde izlenecek yol belirli dönemlerde gösterilecektir.
KESİM IV. – GENEL HÜKÜMLER
Madde 24
Boğazlar rejimine ilişkin 24 Temmuz 1923 tarihli Sözleşme gereğince kurulmuş
olan Uluslararası Komisyonun yetkileri Türk Hükümetine aktarılmıştır.
Türk Hükümeti, 11., 12., 14. ve 18. maddelerin uygulanmasına ilişkin
istatistikleri toplamağı ve gerekli bilgileri vermeği yükümlenir.
Türk Hükümeti, işbu Sözleşmenin, savaş gemilerinin Boğazlar’dan geçişine
ilişkin liri hükmünün yürütülmesine göz kulak olacaktır.
Türk Hükümeti, yabancı bir deniz kuvvetinin yakında Boğazlar’dan gereceği
kendisine bildirilir bildirilmez, bu kuvvetin kuruluşunu, tonajım, Boğazlar’a giriş
için öngörülen tarihi ve, ve, gerekirse, olası dönüş tarihini, Bağıtlı Yüksek
Tarafların Ankara’daki temsilcilerine bildirecektir.
Türk Hükümeti, Boğazlar’da yabancı savaş gemilerinin gidiş-gelişini gösteren,
ayrıca ticarete ve işbu Sözleşmede öngörülen deniz ve hava ulaşımına yararlı
bütün bilgileri kapsayan yıllık bir raporu Milletler Cemiyeti Genel Sekreterine ve
Bağılı Yüksek Tanıtlara sunacaktır.
Madde 25
İşbu Sözleşmenin hiçbir hükmü, Türkiye için ya da Milletler Cemiyetimle üye
herhangi bir başka Bağıtlı Yüksek Taraf için, Milletler Cemiyeti Misakından
doğan haklara ve yükümlülüklere halel vermemektedir.
KESİM V. – SON HÜKÜMLER
Madde 26
İşbu Sözleşme olabilen en kısa süre idinde onaylanacaktır.
Onama belgeleri, Paris’te Fransa Cumhuriyeti Hükümetinin arşivlerine
konulacaktır.
Japon Hükümeti, onamanın yapılmış olduğunu, Paris’deki diplomatik temsilcisi
aracılığıyla, Fransa Cumhuriyeti Hükümetine bildirmekle yetinebilecek ve, bu
durumda, onama belgesini olabilen en kısa süre içinde gönderecektir.
Türkiye’nin onama belgesini de içermek üzere, altı onama belgesi sunulur
sunulmaz, bir sunuş tutanağı (procés-verbal de dépôt) düzenlenecektir. Bundan
önceki fıkrada öngörülen bildiri, bu bakımdan, onama belgesi sunuşu ile
eşdeğerde olacaktır.
İşbu Sözleşme, bu tutanak tarihinden başlayarak yürürlüğe girecektir.
Fransız Hükümeti, bundan önceki fıkrada öngörülen tutanakla, sonradan
sunulacak onama belgelerinin sunuş tutanaklarının doğruluğu onaylanmış birer
örneğini bütün Bağıtlı Yüksek Taraflara verecektir.
Madde 27
İşbu Sözleşme, yürürlüğe girişinden başlayarak, 24 Temmuz 1923 tarihli Lozan
Barış Andlaşmasını imzalamış her Devletin katılmasına açık olacaktır.
Her katılma, diplomasi yoluyla Fransa Cumhuriyeti Hükümetine, onun
aracılığıyla da, bütün Bağıtlı Yüksek Taraflara bildirilecektir.
Katılma, Fransız Hükümetine yapılan bildiri tarihinden başlayarak geçerli
olacaktır.
Madde 28
İşbu Sözleşmenin süresi, yürürlüğe giriş tarihinden başlayarak, yirmi yıl
olacaktır.
Bununla birlikte, işbu Sözleşmenin 1. maddesinde doğrulanan geçiş ve gidişgeliş (ulaşım) özgürlüğü ilkesinin sonsuz bir süresi olacaktır.
Sözü edilen yirmi yıllık sürenin bitiminden iki yıl önce, hiçbir Bağıtlı Yüksek
Taraf, Fransız Hükümetine Sözleşmeyi sona erdirme ön-bildirimi vermemişse,
işbu Sözleşme, bir sona erdirme ön-bildirimin gönderilmesinden başlayarak, iki
yıl geçinceye kadar yürürlükte kalacaktır. Bu ön-bildirim, Fransız Hükümetince,
Bağıtlı Yüksek Taraflara iletilecektir.
İşbu Sözleşme, işbu madde hükümlerine uygun olarak sona erdirilmiş olursa,
Bağıtlı Yüksek Taraflar, yeni bir Sözleşmenin hükümlerini saptamak üzere
kendilerini bir konferansta temsil ettirmeği kabul etmektedirler.
Madde 29
İşbu Sözleşmenin yürürlüğe girmesinden başlayarak her beş yıllık dönemin sona
ermesinde, Bağıtlı Yüksek Taraflardan her biri, işbu Sözleşmenin bir ya da
birkaç hükmünün değiştirilmesini önerme girişiminde bulunabilecektir.
Bağıtlı Yüksek Taraflardan birince yapılacak değiştirme isteminin kabul
edilebilmesi için, bu istem 14. ya da 18. maddelerin değiştirilmesini
amaçlamaktaysa, başka bir Bağıtlı Yüksek Tarafça; başka herhangi bir maddenin
değiştirilmesini amaçlamaktaysa, başka iki Bağıtlı Yüksek Tarafça
desteklenmesi gerekir.
Böylece desteklenmiş değişiklik istemi, içinde bulunulan beş yıllık dönemin sona
ermesinden üç ay önce, Bağıtlı Yüksek Taraflardan her birine bildirilecektir. Bu
bildiri, Önerilen değişikliğin niteliğini ve gerekçesini kapsayacaktır.
Bu öneriler üzerinde diplomasi yoluyla bir sonuca varmak olanağı bulunamazsa,
Bağıtlı Yüksek Taraflar, bu konuda toplanacak bir konferansta kendilerini temsil
ettireceklerdir.
Bu konferans, ancak oybirliğiyle karar alabilecektir; 14. ve 18. maddelere ilişkin
değişiklik durumları bu hükmün dışında kalmaktadır; bu durumlar için Bağıtlı
Yüksek Tarafların dörtte üçünden oluşan bir çoğunluk yeterli olacaktır.
Bu çoğunluk, Türkiye’yi de içine alarak Karadeniz kıyıdaşı Bağıtlı Yüksek
Tarafların dörtte üçünü kapsamak üzere hesaplanacaktır.
BU HÜKÜMLERE OLAN İNANÇLA, aşağıda adları yazılı Tamyetkili Temsilciler,
işbu Sözleşmeyi imzalamışlardır.
MONTREUX’de, yirmi Temmuz bin dokuz yüz otuz altı tarihinde onbir nüsha
olarak düzenlenmiştir; bu nüshalardan, Temsilcilerce mühürlenmiş olan
birincisi, Fransa Cumhuriyeti Hükümeti arşivlerine konulacak, öteki nüshalar da
imzacı Devletlere teslim olunacaktır.
N. P. NİCOLAEV
Pierre NEİCOV
J. PAUL-BONCOUR
H. PONSOT
STANLEY
S. M. BRUCE
N. POLİTİS
Raoul BİBİCA-ROSETTİ
Aşağıda imzaları bulunan Japonya Temsilcileri, işbu Sözleşme hükümlerinin,
Milletler Cemiyeti üyesi olmayan bir Devlet sıfatıyla, Japonya’nın durumunu,
gerek Milletler Cemiyeti Misakına göre, gerek bu Misak çerçevesi içinde yapılmış
karşılıklı yardım andlaşmalarına göre, hiçbir biçimde değiştirmediğini ve
Japonya’nın özellikle 19. ve 20. maddeler hükümleri içinde bu Misak ve bu
andlaşmalar konusunda tam bir değerlendirme özgürlüğünü elinde tuttuğunu,
Hükümetleri adına bildirirler.
N. İATO
Massa-aki HOTTA
N. TİTULESCO
Cons. CONTZESCO
V. V. PELLA
Dr. R. ARAS
Suad DAVAZ
N. MENEMENCİOĞLU
Asım GÜNDÜZ
N. SADAK
Maxime LİTVİNOFF
Dr. I. V. SOUBBOTİTCH
EK I. - İşbu Sözleşmenin 2. maddesi uyarınca alınabilecek olan vergiler ve harçlar
aşağıdaki çizelgede gösterilenler olacaktır. Türk Hükümetinin bu vergilerde ve
harçlarda kabul edebileceği indirimler, bayrak ayırımı gözetilmeksizin
uygulanacaktır.
Yapılan Hizmetin Niteliği Altın Frank*
a. Sağlık denetimi 0.075
b. Fenerler, ışıklı fenerler ve geçit şamandıraları,
ya da başka şamandıralar:
800 tona kadar
800 tonun üstünde
0.420
0.210
c. Kurtarma sandallarını, palamar taşıyan füze
istasyonlarını, sis düdüklerini, radyofarları ve b.
paragrafına girmeyen ışıklı şamandıralarla, aynı
türden başka döşemleri (tesisleri) kapsamak
üzere.
0,10
Kütüğe yazılı darasız tonajın (jauge netle,net register tonnage)
her bir tonu üzerinden alınacak vergi ya da harçlar tutarı Altın-Frank*
- Şimdiki durumda, 100 kuruş, yaklaşık olarak 2 altın-Frank 20 santim
değerindedir.
- İşbu Ek’in, 1. paragrafına ekli çizelgede belirtilen vergiler ve harçlar,
Boğazlar’dan bir gidiş-dönüş geçişine uygulanacaktır (başka bir deyimle, Ege
Denizinden Karadeniz’e bir geçiş ve Ege Denizi’ne doğru dönüş yolculuğu ya da
Karadeniz’den Ege Denizi’ne Boğazlar’dan bir geçiş, bunun ardından da
Karadeniz’e dönüş); bununla birlikte, bir ticaret gemisi, gidiş yolculuğu için
Boğazlar’a girdiği tarihten başlayarak altı aydan çok bir süre sonra, duruma
göre, Ege Denizi’ne ya da Karadeniz’e dönmek üzere Boğazlar’dan yeniden
geçerse, bu gemi, bayrak ayırımı yapılmaksızın, bu vergileri ve harçları ikinci
kez ödemekle yükümlü tutulabilecektir. - Bir ticaret gemisi, gidiş geçişinde, dönmeyeceğini bildirirse, işbu Ek’in birinci
paragrafının b) ve c) fıkralarında öngörülen vergiler ve harçlar bakımından
yalnız tarifenin yansını ödemesi gerekecektir. - İşbu Ek’in birinci paragrafına ekli çizelgede tanımlanan ve söz konusu
hizmetlerin gerektirdiği giderlerin karşılanmasına ve yedek akçe ya da aşırı
olmayan bir döner sermaye fonu elde etmek için gerekli miktardan yüksek
olmayacak olan vergiler ve harçlar, ancak işbu Sözleşmenin 29. maddesi
hükümleri uygulanarak arttırılabilecek ya da tamamlanabilecektir. Bunlar altınFrank ya da ödeme tarihindeki kambio değerine göre Türk parası olarak
ödenecektir. - Ticaret gemileri, kılavuzluk ve yedekçilik (römorkörcülük) gibi isteğe bağlı
hizmetler karşılığı vergileri ve harçları, böyle bir hizmet, söz konusu geminin
acentasının ya da kaptanının istemesi üzerine, Türk makamlarınca gereği gibi
yerine getirilmişse, ödemek zorunda tutulabileceklerdir. Türk Hükümeti, isteğe
bağlı bu hizmetler için alınacak vergilerin ve harçların tarifesini vakit vakit
yayınlayacaktır. - Bu tarifeler, söz konusu hizmetler ö. maddenin uygulanmasıyla zorunlu
kılındığı durumlarda arttırılmayacaktır.
EK. II11 - İşbu Ek’in metinleri, 25 Mart 1936 tarihli Londra Deniz Kuvvetleri
Andlaşmasından alınmıştır.
A. STANDARD SUTAİIRIMI (MAİMAHREC)12 - Fransızca metinde “deplacemcnt – type”, İngilizce metinde “standard
displacement”, 1936 Türkçe çevirisinde “maimahreç esası”. (Çevirenler) - Bir su üstü gemisinin Standard sutaşınmı [mâimahreci], bütün gemi
adamlarıyla, makineleri ve kazanlarıyla, denize açılmağa hazır olan ve
“makinelerinin ve kazanlarının beslenmesine özgü yakıtla yedek yakıt dışında”
bütün silâhlarım ve her türlü cephanesini, döşemlerini [tesisatını], donatımını,
gemi adamlarının komanyasını, tatlı suyunu, çeşitli yiyeceklerini ve savaş
sırasında taşıyacağı her çeşit araç ve gereçlerini ve yedek parçalarını
bulunduran, yapımı tamamlanmış bir geminin sutaşırımıdır. - Bir denizaltının Standard sutaşırımı, bütün gemi adamlarıyla, yürütücü
makineleriyle, denize açılmağa hazır olan ve “yakıtı, yağlama yağı, tatlı suyu ve
her çeşit balast suyu dışında” bütün silâhlarını, her türlü cephanesini,
döşemlerini [tesisatını], donatımını, gemi adamlarının komanyasını ve savaş
sırasında taşıyacağı çeşitli araç ve gereçleri ve her çeşit yedek parçalarını
taşıyan (dalma sarnıçlarının suyu dışında) yapımı tamamlanmış geminin su
üstündeki sutaşırımıdır. - “Ton” (tonne) sözcüğü, “metrik ton” (tonnes metriques) teriminde kullanılışı
dışında, 1.016 kilogramlık (2.240 litrelik) bir ton anlamına gelmektedir.
B. SINIFLAR - Hattıharp gemileri13, aşağıdaki iki alt-sınıftan birine giren su üstü savaş
gemileridir: - Fransızca metinde “Bâtiments de ligne”, ingilizce metinde “Capital Ships”,
1936 Türkçe çevirisinde “Hattıharp gemileri”. (Çevirenler)
a) Uçak-gemileri, yardımcı gemiler ya da b) alt-sınıfına giren
hattıharp gemileri dışında, Standard sutaşırımı [mâimahreci]
10.000 tonun (10.160 metrik tonun) üstünde olan ya da 203
milimetre (8 pus) çapından büyük raptı bir top taşıyan, su üstü
gemileri;
b) Uçak-gemileri dışında, Standard sutaşırımı [mâimahreci] 8.000
tonun (8.128 metrik tonun) üstünde olmayan ve 203 milimetre (8
pus) çapından büyük çaplı bir top taşıyan su üstü savaş gemileri. - Uçak-gemileri14 sutaşırımı [mâimahreci] ne olursa olsun, başlıca uçak
taşımak ve bu uçakları denizde harekete getirmek için yapılmış ya da buna göre
düzenlenmiş su üstü savaş gemileridir. Bir savaş gemisi başlıca uçak taşımak ve
bunları denizde harekete getirmek için yapılmamışsa ya ela buna göre
düzenlenmemişse, bu gemiye bir inme ya da havalanma güvertesinin konulması,
bu geminin, uçak-gemisi sınıfına sokulması sonucunu vermez. - Fransızca metinde “bâtiments porte-aeronefs”, İngilizce metinde “AircraftCarriers”, 1936 Türkçe çevirinde “Tayyare ana gemileri”. (Çevirenler)
Uçak-gemileri sınıfı iki alt-sınıfa ayrılır; şöylece:
a) Uçakların havalanabilecekleri ya da konabilecekleri bir güverte
ile donatılmış olan gemiler;
b) Yukarıda a) paragrafında tanımlanan bir güverteyle
donatılmamış olan gemiler. - Hafif sn üstü gemileri15 uçak-gemileri, küçük savaş gemileri ya da yardımcı
gemiler dışında, standard sutaşırımı [mâimahreci] 10.000 tonu (10.160 metrik
tonu) geçmemek üzere, 100 tonun (102 metrik tonun) üstünde olan ve 203
milimetre (8 pus) çapından büyük çaplı top taşımayan su üstü savaş gemileridir. - Fransızca metinde “bâtiments legers de surface”, İngilizce metinde “Light
Surface Vessels”, 1936 Türkçe çevirisinde “hafif su üstü gemileri”. (Çevirenler).
Hafif su üstü savaş gemileri üç alt-sınıfa ayrılır; şöylece;
a) 155 milimetre (6.1 pus) çapından büyük çaplı bir top taşıyan
gemiler;
b) 155 milimetre (6.1 pus) çapından büyük çaplı top taşımayan ve
Standard sutaşırımı [mâimahreci] 3.000 tonun (3.048 metrik
tonun) üstünde olan gemiler;
c) 155 milimetre (6.1 pus) çapından büyük çaplı top taşımayan ve
standard sutaşırımı [mâimahreci] 3.000 tonun (3.048 metrik
tonun) üstünde olmayan gemiler. - Denizaltılar16 denizin yüzeyi altında gidip-gelmek üzere yapılmış bütün
gemilerdir. - Fransızca metinde “sous-marins”, İngilizce metinde “Submarines”, 1936
Türkçe çevirisinde “denizaltı gemileri”. (Çevirenler). - Küçük savaş gemileri17 , yardımcı gemiler dışında, standard sutaşırımı
[mâimahreci] 2.000 tonu (2.023 metrik tonu) geçmemek üzere, 100 tondan
(102 metrik tondan) büyük olan, ancak aşağıdaki niteliklerden hiçbirini
kendilerinde bulundurmayan su üstü savaş gemilerdir: - Fransızca metinde “petits navires de combat”, İngilizce metinde “Minör War
Vessels”, 1936 Türkçe çevirisinde “küçük muharebe gemileri”. (Çevirenler).
a) 155 milimetre (6.1 pus) çapında büyük çaplı bir topla donatılmış
olmak;
b) Torpil atmak için yapılmış ya da donatılmış bulunmak;
c) 20 milden çok hız sağlamak üzere yapılmış olmak; - Yardımcı gemiler18, askerî donanmaya bağlı olup, Standard sutaşırımı
[mâimahreci] 100 tondan (102 metrik tondan) büyük olan, olağanlıkla donanma
hizmetinden ya da asker taşıma ya da savaşan gemilerin kullanıldıkları
hizmetten başka herhangi bir hizmette kullanılan, savaşan gemi olmak üzere
yapılmamış olan ve aşağıdaki niteliklerden hiçbirini kendinde bulundurmayan su
üstü gemileridir; - Fransızca metinde “bâtiments auxilliaires”, İngilizce metinde “Auxilary
Vessels”, 1936 Türkçe çevirisinde “Muavin gemiler”. (Çevirenler)
a) 155 milimetre (6.1 pus) çapından büyük çaplı bir lopla
donatılmış olmak;
b) 76 milimetreden (3 pustan) büyük çapta sekiz toptan çok lopla
donatılmış olmak;
c) Torpil atmak üzere yapılmış ya da donatılmış olmak;
d) Zırhlı kaplamalarla korunmak üzere yapılmış olmak;
e) 28 mili aşan bir hıza erişmek üzere yapılmış olmak;
f) Uçakları denizde harekete geçirmek üzere özellikle yapılmış ya
da düzenlenmiş olmak;
g) Uçak fırlatmak için, ikiden çok araçla donatılmış bulunmak.
C. YAİINI DOLDURMUİ GEMİLER.
Aşağıdaki sınıflara ve alt-sınıflara giren gemiler, yapımlarından başlayarak,
aşağıda sayıları gösterilen yıllar geçince, “yaşını doldurmuş”19 sayılacaklardır: - Fransızca metinde “hors d’âge”, İngilizce metinde “over-age” 1936 Türkçe
çevirisinde “yaşını doldurmuş”. (Çevirenler)
a) Bir hattıharp gemisi için ……………………………. 26 yıl;
b) Bir uçak-gemisi için ………………………………… 20 yıl;
c) a) ve b) alt-sınıflarından bir hafif su üstü gemisi için:
(i) l Ocak 1920 den önce kızağa konulmuşsa …… 16 yıl;
(ii) 31 Aralık 1919 dan sonra kızağa konulmuşsa .. 20 yıl;
d) c) alt-sınıfından bir hafif su üstü gemisi için ……. 16 yıl;
e) Bir denizaltı için …………………………………….. 13 yıl;
EK III
Japon donanmasının aşağıda belirtilen, yaşını doldurmuş üç okul gemisinden
ikisinin Boğazlardaki limanları birlikte ziyaretine izin verilmesi
kararlaştırılmıştır.
Bu iki geminin toplam tonajı, bu durumda, 15.000 tona eşdeğerde sayılacaktır.
Kızağa Konuş
Tarihi
Hizmete Giriş
Tarihi
Standard
Sutaşırımı
Silahlar
Asama 20.10.1896 18.03.1899 9.240 ton 4
12
x
x
200 mm
150 mm
Yakumo 01.11.1898 20.06.1900 9.010 ton 4
12
x
x
200 mm
150 mm
Iwate 11.11.1898 18.03.1901 9.180 ton 4
14
x
x
200 mm
150 mm
EK IV - İşbu Sözleşmenin 18. maddesinde öngörülen, Karadeniz kıyıdaşı Devletlere
bağlı donanmaların toplam tonajı hesabına katılacak gemilerin sınıfları ve altsınıfları şunlardır:
Hattıharp gemileri:
Alt-sınıf a);
Alt-sınıf b);
Uçak-gemileri:
Alt-sınıf a);
Alt-sınıf b);
Hafif su üstü gemileri:
Alt-sınıf a);
Alt-sınıf b);
Alt-sınıf c);
Denizaltılar:
İşbu Sözleşmenin II sayılı Ek’indeki tanımlamalara göre.
Tonaj toplamının hesaplanmasında göz önünde tutulması gereken
sutaşırımı [mâimahreç], III sayılı Ek’de tanımlanan standard
sutaşırımıdır. Sözü edilen Ek’te tanımlanmış oldukları biçimde,
ancak “yaşını doldurmuş” olmayan gemiler göz önünde
tutulacaktır.- maddenin b) fıkrasında öngörülen bildirinin ayrıca işbu Ek’in birinci
paragrafında belirtilen sınıflarla alt-sınıflardaki gemilerin tonaj toplamını
kapsaması gerekir.
PROTOKOL
Bugünkü tarihli sözleşmeyi imza ettikleri sırada, aşağıda imzalan bulunan
Tamyetkili Temsilciler, her biri kendi hükümetlerini bağlamak üzere, aşağıdaki
hükümleri kabul ettiklerini bildirirler:
- maddenin b) fıkrasında öngörülen bildirinin ayrıca işbu Ek’in birinci
- Türkiye, işbu Sözleşmenin Başlangıç; (Préambule) kesiminde tanımlandığı
biçimde Boğazlar bölgesini hemen yeniden askerleştirebilecektir. - Türk Hükümeti, 15 Ağustos 1936 tarihinden başlayarak işbu Sözleşmede
belirlenen rejimi geçici olarak uygulayacaktır. - İşbu Protokol bugünkü tarihten başlayarak geçerli olacaktır.
MONTREUX’de, yirmi Temmuz bin dokuz yüz otuz altı tarihinde düzenlenmiştir.
N. B. NİCOLAEV
Pierre NEİCOV
J. PAUL-BONCOUR
H. PONSOT STANLEY
S.M. BRUCE
N. POLİTİS
Raoul BİBİCA-ROSETTİ
N. SATO (ad referendum)
Massa-aki HOTTA (ad referendum)
N. TİTULESCÜ
Cons. CONTZESCO
V. V. PELLA
Dr. R. ARAS
Suad DAVAZ
N. MENEMENCİOĞLU
Asım GÜNDÜZ
N. SADAK
Maxime LİTVİNOFF
Dr. I. V. SOUBBOTİTCH
